ـ .... اوج گرفتن احساسات مذهبی از شهریور 1320 به بعد و بدنبال آن نفوذ افکار سیاسی و اجتماعی غرب و شرق علمای شیعه را به مبارزه طلبید پس از مشارکت علما در مشروطه و شرکت در تبیین و روشن کردن جنبه های سیاسی اسلام در رساله هایی که در آن زمان تالیف شد باعث گردید در دهه چهل بار دیگر داعیه رهبری اسلام که رهبری دینی راترویج می کرد فزونی یابد. ضمیمه شدن این مبارزات فکری با مبارزات سیاسی، راه بهره گیری از نهضت  امام حسین (ع) را باز کرد.

ـ ضرورت این بحث از چند جهت روشن بود سخن بر سر وجود نظام ظالمانه ای که باید سرنگون می شد سخن بر شهادت بود که در اعدامهای رژیم ستمشاهی پهلوی تبلور داشت. سخن بر سر بیرون آمد شیعه از  رکود بود. این رکود تا اندازه ای در افراط از برداشتهای معنوی از کربلا بود. در فضایی که امام خمینی (ره) کتاب ولایت فقیه را نگاشت و ولایت فقیه را به عنوان یک نظریه جامع حکومتی تبیین می کرد در ایران نوشته هایی منتشر می شد همچون «راه حسین»، «الفبای قیام  امام حسین (ع)»، «شهید جاوید»، «تحریفات عاشورا» و «شهادت» این کتابها بر پایه نگرشهای مختلفی تالیف شده و گاه میان نویسندگان آنها تعارضاتی وجود داشت اما همه به این نتیجه رسیده بودند که باید از نهضت عاشورا برداشت سیاسی جدی تری کرد. از میان این کتابها بیشترین جدال را کتاب «شهید جاوید» برانگیخت....   (1)

چگونگی شکل گیری نگاه عقلانی و تحلیلی به دین (واقعه عاشورا)

ـ جریان نوگرایی فکری در میان متفکران و نویسندگان شیعه و اهل سنت، سابقه چندان زیادی ندارد و آغاز آن اصولاً به زمان سید جمال (1254 – 1314 ه ) مصلح نوگرای اسلامی بر می گردد. این جریان در بادی امر، مسائلی از قبیل لزوم تجدید نظر و بازنگری در فکر دینی و توجیه تجربی قرآن و مفاهیم دینی را در بر می گرفت ولی رفته رفته، دامنة آن گسترش یافته و ابعاد مغفول اسلام ـ مانند اندیشه های سیاسی و اجتماعی آن را نیز شامل گردید.

ـ با طرح اسلام، به صورت یک ایدئولوژی اجتماعی و سیاسی در میان متفکران شیعه و سنی گرایش شدیدی در بین آنان برای مطالعه سرگذشت سیاسی ـ اجتماعی اسلام پیدا شد، این سرگذشت به راحتی می توانست آنها را با مبانی تفکر سیاسی اسلام آشنا ساخته و آنان را برای بسیج عمومی مردم علیه نظامهای فاسد یاری دهد... «جهاد» و «شهادت» هر دو از ابزارهای لازم و شکنده برای یک رویارویی کامل با استبداد داخلی و استعمار خارجی بودند که این مصلحان نوگرا، آن دو را فقط می توانستند از فرهنگ عاشورا، وارد مسلمانان امروزی نمایند....

نوگرایان شیعه با درک عمیق و درست موقعیت سیاسی شیعه و نیز توانمندی آشکار فرهنگ عاشورا برای پاسخگویی به نیارهای جامعة شیعی و حتی غیر شیعی امروز، برای نخستین بار بحث خود را پیرامون نهضت عاشورا براساس تحلیل انتقادی متون تاریخی، به منظور کشف عدم تجانس و بی دقتیهای آن منابع قرار دادند و از جهتی کوشیدند به استخراج آموزه های سیاسی و اجتماعی عاشورا و تبیین درست و منطقی اهداف اصلاح طلبانه امام حسین (ع) به زبان نسل جدید بپردازند.

ویژگیهای آثار نوگرایان به دین (واقعه عاشورا)

1-  تاکید بر تحلیل عاشورا بجای تجلیل از آن.

2-  آشکار شدن جنبه ای سیاسی، اجتماعی نهضت.

3-  توجه به کلیات وقایع و نه جزئیات آن.

4-  تمایل به توجیه عقلانی و منطقی مسائل مربوط به عاشورا.

5-  مبارزه با خرافت و تحریف زدایی از واقعه.

6-  گسترش نگاه جامعه شناسانه.

7-  تمایل به تفسیر طبیعی و علمی حوادث عاشورا.