چکیده :  

یکی از زیباترین جلوه های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی ترین راه های سیر و سلوک ، ذکر است؛ یعنی مترنّم بودن زبان و قلب انسان به اسماء حُسنای الهی و شاداب نگه داشتن گل روح در زیرباران یاد حق.

ذکرخدا، از یادبردن هستی محدود خویش در رهگذر یاد اسمای الهی است و تداوم و استمرار آن زنگار گناهان را از روی دل می زداید؛ زیرا غفلت و فراموشی حق تعالی ، ساحت دل را مکدّر می کند.

ذکرخدا ارتباط معنوی عبد سالک با ربّ مالک است و این انسان است که نباید خود را وقف زندگی مادی کند و مقصد را درخود و دنیای خود محدود سازد، بلکه باید خود را برای سفر پرفراز و نشیب ابدّیت آماده و مهیّا کند.

درمجموع ذکر خداوند آثار و ثمرات اعجاب آور و باشکوهی دارد که هریک از آنها در سازندگی روحی و اخلاقی انسان تأثیر به سزایی دارد. این آثار عبارتنداز:

1- یاد خدا نسبت به بنده

اولین اثر یاد خدا این است که خدای متعال نیز انسان را یاد می کند. «مرا یادکنید تا شمارا یادکنم ». از اینکه دراین آیة شریفه یاد خداوند متعال ، منوط به یادکردن بنده شمرده شده است، یک نکتة دقیق فهمیده می شود و آن عبارت است از تصور دونوع ذکر از طرف خدا؛ الف : ذکر عامّ    ب: ذکرخاصّ.

ذکر عامّ عبارت از هدایت عام الهی است که شامل تمام موجودات می باشد و اختصاص به گروه خاصی ندارد و شاهد آن آثار ذکر عام الهی در پهنة گیتی می باشد. و آن اعطای مواهب و عطایای گوناگون خداوند به تمام ممکنات می باشد و این یاد همگانی که فیض مستمرالهی است ، هرگزقطع نمی شود. اما ذکرخاص به بندگان خاص و ذاکر تعلق دارد و یک نوع توجه و لطف از جانب خداوند متعال.

2- روشنی دل

خداوند؛ ذکرخویش راموجب نورانی شدن وبیداری دل ها می داند. مردن دل وافسردگی ازهولناک ترین سیه روزی هاست.

یکی از موثرترین عوامل علاج مرگ دل و احیای دوبارة آن، پناه بردن به ذکر خداست؛ ذکرحق نور است و مداومت درآن ، قلب را از تاریکی و ناامیدی و قساوت نجات می دهد؛ شفافیّت و لطافت و درک و شور و عشق به آن می بخشد و گرمی و تپش و نشاط تازه در آن می دمد.

3- آرامش قلب

سومین اثری که برای یادخدا بیان می شود آرامش دل آدمی است. به تعبیر قرآن طمأنینه و سکون قلب از جمله آثار مستقیم یاد خداست. کسانی که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خداست، بدانید تنها با یاد خدا دل ها آرام می گیرد.

یاد خدا داروی معنوی اضطراب و افسردگی است که ازنظر روانشناسی علل آن ترس، آیندة مبهم، نگرانی از شکست خوردن ، ترس از بیماری ها و نگرانی از عوامل طبیعی می باشد. قرآن مجید تنها  نسخة شفابخش اضطراب را یاد خدا می داند و تنها پاسخ ندای فطرت را ذکر خدا می بیند. ولی مقصود ذکر قلبی است نه ذکر زبانی؛ زیرا قرآن کریم آن ذکر زبانی را که با ذکر قلبی همراه نیست ، ممدوح         نمی شمارد بلکه مذموم می داند. در بارة نماز می فرماید: «نماز را با یاد من اقامه کن». و در سورة ماعون می فرماید: «وای برنمازگزارانی که از نمازشان غافل اند.» معلوم می شود اگر کسی نماز بخواند، هرچند که ذکر خدا برزبانش جاری است ولی غافل باشد و نداند چه می گوید ، کارش زار است.

4- خشیت و ترس از خدا

ازجمله آثار یادخدا برای مومنان ، خداترسی و خشیت می باشد. قرآن دراین زمینه می فرماید: «تنها مومنان هستند که هرگاه یادخدا به میان آید، دل هایشان ترسان شود».

5- بصیرت یافتن و شناخت شیطان

یکی از عوامل اصلی سقوط انسان و سیه روزی او، افتادن به دام های ناپیدای شیطان است و ذکر حق به انسان بصیرتی می دهد که وسوسه های پنهان و دام های ناپیدای شیطان را به سهولت بشناسد و در دام او نیفتد.

6- بخشش گناهان

از آثار و ثمرات اخروی یاد خداوند ، مغفرت الهی می باشد که شامل حال یادکنندگان خدا می گردد و اضافه برآن ، خداوند وعدة اجر و پاداش بزرگ نیز به ایشان داده است.

7- حکمت و علم

یکی دیگر از ثمرات ذکر ، پختگی عقل و کمال و حکمت است. ذکر باعث فروزان شدن قوة ادراک انسان و جوشش فکر و اندیشه می شود. جان فرد شایستگی این را پیدا می کند که منعکس کنندة حقایق غیبی درخود گردد و خداوند به اندیشه و عقل این افراد مدد رساند.